Door het verlies van je kind, partner of dierbare ziet de wereld er ineens heel anders uit. Hun afwezigheid is al gauw in gemis voelbaar en zichtbaar: de lege plek aan tafel, de stilte in huis. Gaandeweg ervaar je dat er veel meer is veranderd. Er zijn nieuwe rollen en taken die je moet uitvoeren. De wijze waarop je naar de wereld kijkt en hoe je deze ervaart is anders. Er kunnen gevoelens van eenzaamheid zijn, zoals Joke beschreef na het verlies van haar partner:
‘Het alleen zijn, alles vanuit je zelf moeten doen, geen klankbord meer hebben.’
Na ingrijpend verlies voel je je vaak niet of minder verbonden met anderen en het leven wat je eerder leidde. Veel is in een ander daglicht komen te staan. Als je je alleen voelt, hoe ga je daarmee om en wanneer is er sprake van eenzaamheid? Dit is onderzocht door de Nederlandse sociologen T. van Tilburg en J. de Jong-Gierveld. Hun definitie is:
‘Eenzaamheid is een subjectieve ervaring. Het is een onplezierig of onaanvaardbaar gemis aan sociale relaties. Het kan zijn dat het aantal contacten minder is dan je wenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de relaties minder is dan je wilt. Eenzaamheid is iets onvrijwilligs. Het is een gevoel en daardoor moeilijk door anderen te herkennen’ (Zicht op eenzaamheid, 2007).
Stilstaan bij rouw
Wat eenzaamheid voor je betekent en hoe het voelt is voor iedereen weer anders. Hoeveel contacten heb je en wat is de kwaliteit hiervan. Daarbij zijn er verschillende soorten eenzaamheid: sociale eenzaamheid en emotionele eenzaamheid. Na belangrijke veranderingen, zoals een overlijden, is er eerder kans op eenzaamheid.
De Vlaamse psychiater Dirk de Wachter schrijft dat rouw vaak buiten de deur wordt gehouden. Er mag tegenwoordig niet meer te lang bij worden stilgestaan. Terwijl het juist erg belangrijk is om te rouwen en de rouwende bij te staan (De kunst van het ongelukkig zijn, 2019).
De schone schijn
Gevoelens van eenzaamheid komen helaas veel voor, zeker ook na verlies: ‘Eenzaamheid komt voor bij 62% van de weduwen/weduwnaars (Volksgezondheid en zorg, 2016). In deze coronatijd wordt er door de lockdown nog meer eenzaamheid ervaren zoals de media regelmatig vermelden.
Het is een gevoel en daardoor moeilijk te herkennen voor anderen staat in de definitie. Dat betekent dat het niet altijd zichtbaar is en zeker niet als je het moeilijk vindt om over je verlies te praten. De schone schijn van een antwoord als: ‘Het gaat goed’ zorgt ervoor dat er niet verder wordt gevraagd. Het kan een bewuste keuze zijn wanneer je geen zin hebt in een écht gesprek. Als je dit echter blijft herhalen terwijl je eigenlijk wel behoefte hebt aan contact kan het gevolg zijn dat:
- Je weinig of geen verbinding meer voelt met de mensen om je heen.
- Je meer in jezelf keert en je afzondert waardoor sociaal isolement ontstaat.
- Je minder troost, steun en begrip, ervaart doordat anderen niet weten hoe het écht met je gaat.
- De rouw en leren leven met verlies stagneert, waardoor er minder zin in het leven is en weinig of geen toekomstperspectief.
- Door het ‘oppotten’ is er meer vermoeidheid en verminderde energie.
- Je belemmert wordt in je dagelijkse activiteiten en functioneren.
Door zwijgen en afstand houden is eenzaamheid steeds meer aanwezig en wint het terrein in je leven. Keuzes maken het verschil: zolang het voor je werkt is het oké. Worden de nadelen te groot dan is het tijd voor verandering. Het is nodig om meer van je echte zelf te laten zien en horen (!).
Verdriet delen
De Wachter schrijft hierover: ‘Het delen van verdriet is essentieel. Want het kan, als het vastraakt en zich naar binnen keert, ziek maken’ (De Kunst van het ongelukkig zijn, 2019).
Of dat delen dan makkelijk is?
Nee, vaak niet. Je grondhouding is vertrouwd en bekend. Jezelf ‘bloot geven’ roept nieuwe situaties op. Emoties krijgen meer kans om zich te laten zien, reacties zijn minder voorspelbaar.
Je hoeft dit delen echter ook niet gelijk op grote schaal te doen. Maak een begin door te praten met één of een paar goede vrienden en mensen om je heen. Benoem je gevoel, wat je mist en ook wat je graag zou willen of nodig hebt.
Dr. Edith Eger, psycholoog en Holocaustoverlevende schreef in haar bestseller Het Geschenk:
‘Als je op een zinvolle wijze je leven wilt veranderen, laat je niet simpelweg een gewoonte of overtuiging die niet langer werkt achter je. Je vervangt die gewoonte of overtuiging door een betere’ (Het Geschenk, 2020).
Bevrijding
De waarheid vertellen is heilzaam, geeft bevrijding en opluchting, omdat jezelf erkent dat je verdriet er mag zijn en alle gevolgen die dit voor je heeft. Je zal ervaren dat deze nieuwe houding steeds vertrouwder wordt. Je wordt er sterker in en vindt het belangrijk omdat jij er met jouw verhaal mag zijn. Nooit zal iedereen alles begrijpen, maar dat hoeft ook niet.
‘Een authentieke en betekenisvolle band hebben met andere mensen geeft namelijk zin aan je leven. Wanneer je je verbonden voelt, ben je gelukkiger’ (Hodge, Eenzaam, 2021).
Het gaat erom dat je een weg vindt in leren leven met verlies waarbij er geen taboe is om hierover te praten, zoals ook Joke ondervond.
‘Ik ben positiever en op de goede weg. Ik heb meer vertrouwen in mijzelf en ben goed zoals ik ben.’
Wie ben jij?
Zoals ik vaak zeg en schrijf: ieder verlies is uniek en iedere situatie ook.
Het hangt ook af van wie jij als persoon bent, welke ervaringen je eerder hebt gehad en hoe je daarmee bent omgegaan. Krijg je voldoende steun, is er een secure base voor jou (iets of iemand die je inspireert en waarop je terug kan vallen) en is er begrip voor je situatie. Voorkom dat je uitstelt wanneer een verandering goed voor je zal zijn. Durf te investeren in je welzijn. Wat is een betere gezondheid, relaties en meer zin in je leven waard? Hoe druk je dat in geld uit?
Maatwerk
Rouwbegeleiding is maatwerk, dat vind ik belangrijk en zo werk ik. In het jaarprogramma ‘Creëer een bloeiend leven’ is er tijd en aandacht om je leven na verlies opnieuw vorm te geven. Er worden persoonlijke doelen gesteld. Naast leren leven met verlies is assertiviteit en zelfvertrouwen een veelbesproken onderwerp. Na verlies kunnen kwetsbare kanten meer naar voren komen en het rouwproces bemoeilijken. Als hierbij eenzaamheid ontstaat is het goed om daar aandacht aan te geven. Neem het besluit dat je hier iets mee wil doen. Bedenk vervolgens of je hierin zelf een stap wil nemen of dat je hier graag hulp bij wil.
De eerste stap
Ben jij een vrouw 40+ met een eigen bedrijf of werk je in een leidinggevende functie en heb je door rouw en verlies moeite om je dagelijkse activiteiten en werk te doen? Voor degenen die nu echt gemotiveerd zijn en een positieve verandering willen, heb ik deze maand nog twee plaatsen vrij voor een gratis en vrijblijvend perspectiefgesprek. Kies wat voor jou nu nodig en belangrijk is.
Zoals dr. Edith Eger zo goed beschrijft: ‘We veranderen niet, tot we er klaar voor zijn.’
Je leven verandert alleen als jij dat wilt.
